فهرست
عنوان صفحه
مقدمه......................................... 4
1-کلیات....................................... 8
1-1-تعاریف و تاریخچه.......................... 8
1-1-1-تعریف وقف............................... 8
1-1-1-1-بررسی لغوی کلمه وقف................... 8
1-1-1-2-تعریف فقهی موقوفه ........................ 8
1-1-1-3-تعاریف عرضه شده بوسیله حقوقدانان ..... 11
1-1-1-4-تعریف قانون مدنی...................... 12
1-1-2-1- ادله همگان ............................ 13
1-1-2-2- ادله قاضه............................ 15
1-1-3-تاریخچه وقف............................. 21
1-1-3-1-تاریخچه وقف پیش از اسلام ............... 21
1-1-3-2-وقف بعد از ظهور اسلام.................. 23
1-1-3-3- تاریخچه وقف در ایران................. 26
1-1-3-3-1-وقف باب ایران قبل از اسلام ............ 26
1-1-3-3-2- موقوفه در ایران بعد از اسلام ............ 28
1-2- ماهیت حقوقی و ارکان وقف................... 32
1-2-1- ماهیت حقوقی موقوفه ......................... 32
2-2-2- ارکان وقف............................... 37
1-2-2-1- عقد وقف............................... 37
1-2-2-1-1- انواع موقوفه ........................... 40
1-2-2-1-2- شرایط مدت عقد وقف................... 42
1-2-2-2- واقف.................................. 50
1-2-2-3- موقوف علیهم........................... 53
1-2-2-4- بازگشت اسم وقف ............................ 62
2- شرایط و آثار بیع موقوفه ........................ 67
2-1- صفت شیرینی و انتقال عین اموال موقوفه ....... 67
2-2—شرایط بیع بازگشت موقوفه ....................... 70
2-2-1- خراب صیرورت مال موقوفه ..................... 78
2-2-1-1- عین موقوفه به سمت گونهای تخریب شود که با بقای اصل غیر قابل استفاده باشد................................... 79
2-2-1-2- عین موقوفه بگونهای تخریب شود که نتوان بهرة قابل توجهی از آن برد......................................... 81
2-2-1-3- عین موقوفه بگونهای صفت شود که فایده ثانیه کم شود ولی به حدی نباشد که زوال شناخته نشود .................. 83
2-2-1-4- حدس قطعی و یا ظنی برای صفت نشدن موقوفه 83
2-2-2- شرایط فروش میانجیگری آگاه ................... 89
2-2-2-1- شرط آگاه در صورت نیاز شدید صاحبان موقوفه 93
2-2-2-2- پیمان واقف باب صورت وجود سود بیشتر ...... 95
2-2-3- بیم خونریزی در مال اسم وقف .............. 97
2-2-3-1- تلف شدن موقوفه....................... 105
2-2-3-2- اعمال حق شفعه........................ 106
2-3- آثار بیع وقف............................. 108
2-3-1- رد و بیع موقوفه نسبت به واقف ............ 113
2-3-2- رد بیع موقوفه نسبت به موقوف علیهم ....... 115
2-3-3- آثار بیع وقف نسبت به افراد ثالث ........ 119
3-3-2-1- معانی وقف............................ 120
3-3-2-2- توضیح حبس بازگشت و آرواره ملک ............... 124
نتیجه......................................... 127
منابع و مأخذ.................................. 132
مقدمه
هر یک از افراد بشر در زندگی اجتماعی خویش به تعاون، همیاری و تفاهم دیگران نیازمند بوده و دائره امور معشیت انسانها حرف همکاری و تعاضد و تشریک مساعی پیوند خورده است و برای رسیدن به این آماج همیشه در تکاپو بوده تا در سازماندهی یک آداب اقدس نقشی داشته باشند و بدین جهت برای یاری رساندن به همنوعان همیشه به سنت کفایی شبیه وقف گرایش داشتهاند. ولی پس از ظهور اسلام با برنامههای سازندگی خود برای جبران کاستیها و محرومیتها و از بین جا به جا کردن تبعیضها و تضادها و رفع فواصل زشت طبقاتی و بهتر از همه استقرار نظام متعالی و پویا براساس قسط و عدل در جامعه بشری، سنتهای حسنهای را مقرر داشتهاند که از جمله آنها وقف، صدقات و خیران را حرف بیان (فلسُتبِقّوا الخیرات) توصیه نمودهاند. سنتی که اگر به طور جدی در جامعه رایج شود، باقدرت است بسیاری از مشکلات و مسائل اجتماع را بدون دخالت قوه قهریه با تکیه به انگیزه معنوی آدم حل کند.
وقف بعنوان سنتی ریشهدار باب دائرهالمعارف اصیل ایرانی پس از اسلام بطور مؤکد مناسبت تائید و تشویق دین مبین اسلام قرار گرفته و موجبات رویش هر چه بیشتر آن را فراهم اسم است اولین مشوق وقف پشت از ظهور اسلام، شخص پیامبر (ص) بوده است و بعد از ایشان اهل بیت و آل آن حضرت و اصحاب و پیروان آنها به این عمل صالح اقدام کردهاند که غالباً برای تامین معشیت بینوایان، ایتام، افراد بیسرپرست و یا نیازمندهای عمومی بوده است. خلاصه از وقف به امام حسین (ع) گرفته حرف تهیه جهاز برای دختران بیبضاعت، از ساختن سجدهگاه تا تهیه پوشاک عیدی انسانهای محروم و تهیه آب آشامیدنی، حمام، مدرسه، درمانگاه و مواد دیگر از این قبیل موقوفه صورت افسرده است.
علیرغم عمق تاریخی که موقوفه دارد از طرف صاحبان قلم کمتر مورد جدال و بررسی قرار گرفته است و این بیتوجهی موجب شده است که وقف باب ذهن مردم بطور آهمند جا افتاده باشد. یعنی وقتی شخصی اموال خود را وقف میکند در این تصور است که تا ابد مال او بازداشتگاه شده و منافع ثانیه است که ساری و جاری میباشد و به اصل موقوفه هیچ حاصل و تصرفی نمیشود کرد، حال ثانیه که در این پایان نامه توضیح داده میشود که هر چند آماج از موقوفه دائمی و جاودانه بودن آن است، لیکن از آنجایی که در عالم طبیعت هیچ پدیدهای دائمی نیست و حیات محدودی دارد، اداره وقف نیز مانندسایر پدیدههای طبیعی ممکن است باب رویگردان خرابی و نابودی قرار گیرد پس باید مکانیسم و مقرراتی جهت تغییر وضعیت آنها وجود داشته باشد، باب این خصوص حرف سوالات زیر مواجهه میشویم:
1- آیا عین مال موقوفه را میتوان فروخت؟
2- اگر امکان فروش و انتقال هست در چه شرایطی جابجایی جایز است؟
3- آیا امکان تبدیل به احسن باب موقوفه وجود دارد؟
4- آیا واقف در حین انعقاد وقف میتواند سرکار فروش اسم وقف را رسم دهد؟
5- حقوق موقوف علیهم پشت از فروش چسان خواهد بود.
باب عمل قوانین متعددی وضع شده است که ناظر بر این موضوع است که یک سری مقررات را بصورت کلی و اختصار بیان نموده است که اجرای کامل و صحیح این مقررات مستلزم احاله به کتب فقهی و استفاده از نظر فقهاست. در این خصوص مقرراتی باب قانون مدنی، قانون تشکیلات سازمان زیارت و اوقاف و امور خیریه، قانون ابطال اسناد فروش رقیاب آب و اراضی موقوفه تصویبشده 1363 و 1371 ، قانون اجازه تبدیل به احسن واگذاری دهات و مزارع موقوفه همگان به زارعین صاحب نسق و آئیننامههای اجرایی مربوطه به آنها و آراء و مدت رویه و مقررات پراکنده دیگری که وجود دارد که برخی از آنها ابطال گردیدهاند و در اسم حاضر لازم رعایه نیستند از جمله قانون اجازه تبدیل به احسن واگذاری دهات و کشتزارها موقوفه عام به زارعین معاشر نسق که در این رساله سعی شده است باب خصوص سوالات مطرح شده توضیح و پاسخ داده شود و بطور کلی مباحث این پایاننامه در دو فصل بررسی میشود.
فصل اول در خصوص کلیات وقف است
و فصل دوم در خصوص شرایط و آثار انتقال بازگشت موقوفه.
48