مفهوم جسم از دیدگاه جامعهشناسان معاصر
پزشک جعفر سخاوت عضو هیات علمی امت جامعهشناسی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر گروه جامعهشناسی مسایل و آسیبهای مدنی انجمن جامعهشناسی ایران، آغازین سخنران این میزگرد بود. وی بحث خویش را با عنوان "بررسی مفهوم جسم از دیدگاه جامعهشناسان معاصر" با الگو یک استفهام اساسی در این حوزه آغاز کرد: "آیا رفتارهایی که به نام رفتارهای مجرمانه شناخته شدهاند، فی نفسه جسم محسوب میشوند؟ به سمت بند دیگر، آیا این رفتار است که بنابر نظر جامعهشناسان پوزیتویسم و بسیاری از مردم، جسم را تعریف میکند و بناگر بر آن، گفته میشود دستهای از رفتارها جرم بوده و دستهای دیگر جرم نیستند؟"
دکتر سخاوت توضیح داد: آنچه در اجتماع به آغاز رفتار انحرافی شناخته میشود، تا حودی شامل برخی جرایم بسان سرقت، قتل و خشونتهای فردی است اما این عبارت برابر عموم جامعه، در مورد بسیاری از انواع رفتارهای دیگر مانند تخلفات رانندگی، زوال پرداخت مالیات، کودک آزادی و ... هم پوشانی ندارد. عکسالعمل احساسی افراد ایضاً در مقابل این دو دسته متفاوت است.
وی افزود: در این زمینه، جامعهشناسان همواره با این سؤال مواجه بودهاند که آیا تشریح واحدی بود دارد که بتواند انواع انحرافات را تنپوش دهد؟ برخی از آنها در پاسخ به این پرسش، به سمت تفاهم رسیدهاند که تمام رفتاری که برخلاف هنجارها و نرمهای اجتماعی باشد، اعم از هنجارهایی که در زندگی روزانه تعریف شده و یا نرمهایی که قانون از بهر آنها مجازات تعیین کرده است، اسم پایین عنوان اعوجاج مورد بررسی قرار میگیرد.
به سمت گفته سخاوت، جامعهشناسان پوزیتویستی رفتارها را به دو دسته رفتارهای انحرافی و رفتارهای معمولی تقسیم کردهاند لیک مساله آنجاست که ار رفتاری را به عنوان رفتار انحرافی بشناسیم، این که چه کسی این رفتار را انجام داده و شرایط وقوع این مسأله چه بوده است، مورد غفلت خواهد ماند. به آغاز مثال، دزدی مسلحانه افراد حرفهای به همان پیمانه در این تعریف جرم و اعوجاج اسم میشود که برداشتن پولی توسط فرد مستأصلی برای تهیه غذای خانواده خود.
وی باب امتداد بحث خود، یادآور شد که جامعهشناسان تازه دو ایراد را به سمت این گونه تعریفهای پوزیتویستی رسیده میدانند؛ درآغاز آن که افراد منحرف و مجرم در دستهای متفاوت از افراد عادی و غیرمجرم قرار میگیرند و دوم اینکه فرموده میشود آماج از دستگیری و مجازات مجرمان، کنترل جرم در جامعه است. این باب حالی است که میزان موثر بودن شیوههای کنترل کننده جسم در اجتماع برای کاهش و یا توقف آن موضوعی قابل بحث است. در این زمینه، نباید از تماشا دور داشت که حتی گاهی در زندانها اسم فرهنگهای گرایش به جرم شکل گرفته و تقویت میشوند.
دکتر سخاوت گفت: از دیدگاه جامعهشناسان غیرپوزیتویست، مثل متعلقان آموزشگاه کنش روبرو نمادین، هنجارهای اجتماعی اساس رفتارهای آدمی نیست بلکه این هنجارها تنها عواملی هستند که وارد خرد شده و رفتار را بازشناخت میکنند؛ چنانچه تا ایفای نقشهای اجتماعی براساس هنجارها نیست. به آغاز مثال وقتی یک آژان با گروهی معترض روبرو میشود، نقش او در هنجار حاکم بر آن، تنها یک آژانس است که مهمتر از این عامل، تصمیم او در ثانیه شرایط ویژه برای ایجاد سدی باب مقابل سامان روبرو است.
وی ابرام کرد: هنجارهای مدنی عزب تعیینکننده عمل و رفتار افراد نیست و در بررسی رفتارهای اجتماعی باید عوامل دیگری را ایضاً در تماشا آورد. اضافه بر این، در تقسیمبندی افراد به دستههای صفت بزومند و غیرمجرم، انگیزههای مجرمین از بهر رفتار متفاوت از انگیزهها و آرمانهای افراد رایج آشنا شده بود. این باب حالی است که جامعهشناسانی مانند مرتن، به این پاداش رسیدند که مردم رایج هم به لحاظ انگیزهها، آرمانها و آرزوها، مشابهتهای زیادی با گروه دیگر دارند اما تفاوت در اینجاست که فرصت و امکانات برای آدم رایج تا حد زیادی مهیا است ولی کجروان اجتماعی از بسیاری از این موارد محروم هستند و بنابراین برای رسیدن به سمت ایدهها و آرمانهای خویش را از راههای دیگری پشت میکنند.
این صفت خبره جامعهشناسی مسایل و آسیبهای اجتماعی، آشکارایی کرد: تشدید قوانین علیه انحراف، به خصوص در مورد انحرافات دسته دوم که بر سر آنها در جامعه اختلاف نظر بود دارد، باعث بالا رفتن آمار جرایم میشود. این امر برخی متخصصان حقایق اجتماعی را به بازتعریف مقوله جرم مجبور و آنها در این زمینه به این نتیجه رسیدند که هر آنچه در بین مردم ایجاد اضطراب و نگرانی کرده و این فکر را در ذهن آنها به سمت وجود آورد که باید کاری انجام داد و الا این که کسی که این ادا را انجام داده باید مشکلی داشته باشد، جرم و انحراف شناخته میشود. درواقع باید گفت انحراف صفت استوار و تغییرناپذیری نیست؛ بلکه به آغاز طیفی شناخته میشود که برای اجتماع احساس خطر ایجاد کرده و نظر مسؤولان را به کنترل اجتماعی احضاریه کند.
صفت حقوقی جرم
در ادامه این میزگرد، دکتر محمدعلی اردبیلی مدرس حقوق کیفری در دانشگاه، از زاویه دیگری به سمت سوژه مورد بحث پرداخت. او در آغاز گفت: ما در حوزههای مختلف حقایق انسانی حرف نوعی تشتت و تعارض روبرو هستیم. در زمینه مباحث مربوط به جرم و مجازات نیز شاید برایاینکه به توافق عمومی نرسیدهایم، جامعهشناسان و جرمشناسان در بسیاری از مواقع، موضوع را به سمت قانونگذار برات میدهند. یعنی میگویند جرم آن چیزی است که قانونگذار آن را جسم میداند. باب این شرایط، تکثر از حقوقدانان تلاش کردند تعریفی از جرم از دید قانون عرضه دهند ولی موفقیت چندان