سیاهه
جنبش سمر زنان همزمان حرف مشروطه
جنبش مستقل زنان برای احقاق حقوق خود
الگو هایی از فعالیت زنان مشروطه چه
انبازی زنان در تکوین جنبش مشروطه
وضعیت زنان نیز باب این اوقات با تأثیرپذیری از وضعیت حاکم بر جامعه تعریف میشود. در این شرایط سیاسی، اجتماعی، زندگی زنان تا حدود زیادی بسته شده بود. با بود این، آنان باب برخی فعالیتهای اجتماعی، مانند تفریحات دستهجمعی (در تجمع زنان)، امور خیریه، گردهمآییها و مراسم مذهبی، دخالت و مدیریت مستقیم در دائره جا و تربیت فرزندان و در موارد معدودی نیز امور اقتصادی مانند اداره امور زمینهای کشاورزی یا تولیدات صنایع دستی کارتل میجستند. [1] ضمن آنکه آنان باب صحنه سیاست حضوری پنهان داشتند. به این ترتیب که به عنوان مادر، خواهر یا همسران شاه، حرف نفوذ حرف وی بهطور غیرمستقیم و به صورت خواهشگر قدرت بر برخی تصمیمات پادشاهانه اعمال نفوذ میکردند. [2] به این ترتیب، زنان در جامعه ایرانی نیروی بالقوه و پنهانی بودند. که مهارتهای اجتماعی و فرهنگی را در سطحی بسته به سمت دست آوردند. اما به دلیل نبودن شرایط اجتماعی و سیاسی درخور نمیتوانستند جایگاه مناسب خود را باب اجتماع بدست آورند.
گسترش نسبی تحصیلات ابتدایی باب جامعه پیمان قاجار و انتشار روزنامهها، سطح آگاهی اجتماعی را انتساب به سمت گذشته ارتقاء داد و مردم به بسیاری از مسائل سیاسی و فرهنگی آگاهی یافتند و در مورد اتفاقات مختلف، حساسیتهایی را نشان دادند. از سوی دیگر، عموم مردم حرف طبقه روحانیان پیوند عمیقی داشتند و روحانیان، بسیاری از مشکلات اجتماعی را حل میکردند. آنان در خطابههای مذهبی، اخبار و اطلاعات سیاسی را به سمت مردم میرساندند و در حرکتهای جمعی، رهبری اعتراضات سیاسی آدم را برعهده میگرفتند. زنان نیز به دلیل حضور باب این جلسات، اسم پایین تأثیر این ارتباطات قرار میگرفتند. برجستهترین این حرکتها، جنبش تنباکو بود که در برابر امتیاز واگذاری دخانیات به شخصی انگلیسی در دوره ناصرالدینشاه چهره گرفت. [3] در پی اختلاف روحانیون و فتوای میرزا حسن شیرازی مبنی بر منع استفاده توتون و تنباکو، اعتراضات به سمت حدی گسترده شد که به زنان مرقد شاه نیز سرایت کرد. آنان نیز باب اعتراض به شاه و پیمان تنباکو، تمامی قلیانها را در حرم شاهی شکستند. [4]
گسترش مخالفتها سبب شد که ناصرالدینشاه به میرزا جمال آشتیانی دستور دهد که یا در انظار مردم قلیان بکشد و یا از تهران خارج شود.[5] بنابراین، میرزا تصمیم به آذری تهران گرفت. این خبر خیزاب عظیمی از جمعیت را به خیابانها کشاند که بخش عظیمی از آن را زنان تشکیل میدادند. این حرکت تا آنجا امتداد یافت که منجر به درگیری مردم و نیروهای شاهی و ابطال حکم تبعید میرزای شیرازی شد. در دیگر شهرهای ایران نیز مخالفتهای گستردهای از سوی آدم چهره گرفت. برجستهترین آنها قیام زینب پاشا در تبریز حیات که حرف رهبری گروهی از زنان، بازار را به تعطیلی کشانید. به دنبال میتینگ و درگیریهای مردم، قرارداد تنباکو از جانب دولت ایران ابطال شد و برای اولین بار، نظر آدم در مقابل تماشا امارت به پیروزی رسید و توسط دولتیان اجرا شد. علاوه بر آشوب مزبور، زنان در بحرانهای کمبود خبز که در عهد قاجار بود داشت، به تظاهرات و اعتراض دست میزدند. تظاهرات زنان تبریز در غائله نان حکایت از ظهور ایشان در صحنههای مختلف دارد. [6]
[1] بشری دلریش. امراء در دوران قاجار. تهران، حوزه هنری اداره تبلیغات اسلامی، 1375، افست آغاز . صص 68-88
[2] مهدیقلیخان هدایت. خاطرات و خطرات. تهران، زوار، 1344. افست دوم. ص 65 .
[3] یحیی دولتآبادی. حیات یحیی. تهران، انتشارات عطار و فردوس،1371. افست ششم. ج 1، ص 105 .
[4] ابراهیم تیموری. قرارداد 1890 رژی یا تحریم تنباکو، اولین مقاومت منفی در ایران. تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، 1361. ص 108
[5] محمدحسنخان اعتمادالسلطنه. روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه. تهران، امیرکبیر، 1356، چاپ سوم. ص 781.
[6] عبدالحسین ناهید. زنان در جنبش مشروطه. تبریز، نشر احیاء، 1360، صص 54